ЗИС ва ЗИЛнинг энг камёб автомобиллари

ЗИС ва ЗИЛнинг энг камёб автомобиллари

 Заводнинг ўнлаб авторусум ва юзлаб модификациялари орасида кўпчиликка нотаниш бўлган автомобиллар ҳам учрайди. Улар орасида енгил автомобиль, автобус ва юк машиналарини топиш мумкин.

1938 йилда ёш инженерлар Владимир Кременецкий, Николай Пульманов ва Анатолий Пухалин заводнинг ҳар кунги ишидан зерикиб, Иттифоқда ўхшаши йўқ спорт автомобили ясашга киришди. Спорт машинаси ЗИС-101 асосида ясалди. Машинанинг спортча қиёфасини гавдалантиришга рассом (дизайнер атамаси мавжуд эмас эди) Валентин Ростков жалб этилди.

ЗИС-Спорт 1938 йилнинг “шик-модерн” услубидаги машина эди, деб таъриф беради муаллифлар

Машинани кечқурун асосий ишдан кейин ясашган. Инженерлар серияли двигателнинг ҳажми ва қувватини ошириб 141 от кучигача етказган (ЗИС-101нинг энг кучли моторининг қуввати 116 от кучига тенг эди). Осмасига кўндаланг барқарорликни сақловчи стабилизаторлар ўрнатилган. Кўп ўтмай спорткарнинг овозаси завод директори И.А.Лихачевнинг қулоғига етиб борган ва комсомолнинг 20-йиллигига заводнинг тўёналари сафига қўшган.

Шундан бери завод спорт автомобили тайёрлашга жиддий киришди. Олдиндан ҳисоб-китобларга кўра ЗИС-Спорт 180 км/соатлик тезлик чўққисини забт этиши керак эди. Аммо Минск шоссесида машина 162,4 км/соат тезликка чиқди. Шунинг ўзи ҳам ёш совет мамлакати учун жуда катта гап эди. Яшил спорт автомобили ЗИС XVII партконференцияда Миллатлар Уйи (Дом Союзов) фойесига қўйилди. Бунинг учун бир кечада бинонинг кўча деворни бузиб қайта қурилди. Давлатнинг автомобилга бунчалик эътибори бежиз эмасди, чунки ўша даврда ССРИ спорт автомобили ишлаб чиқаришини тасаввур этиш қийин эди. “Шик-модерн” автомобилининг ягона нусхаси, афтидан, 1941 йилнинг кузида эвакуация пайтида йўқолган.

Тинчлик истасанг  урушга тайёрлан

Иккинчи жаҳон урушидан сўнг завод ҳарбий мақсадни эсдан чиқармади ва ўзига хос автомобиллар ишлаб чиқаришга тутинди. Йирик шаҳар автобуслари асосида санитар машинаси тайёрлаганини бунга мисол қилиш мумкин.

ЗИЛ-158 шаҳар автобуси асосида яратилган санитар автомобили прототипи

1952 йилда Сталин номли завод ДАЗ-485 ҳарбий амфибиясини ясашга киришди. Машинани таниқли конструктор Виталий Грачев ЗИС-151 ва БТР-152 механизмлари асосида яратди.

В. Грачевнинг ЗИС-485 амфибияси

В. Грачевнинг ЗИС-485 амфибияси

ЗИС-485 шиналаридаги босим ростланиш тизимига эга бўлган биринчи совет автомобили эди. 1957 йилда амфибияни такомиллаштирилиб, кўприк ва шиналари алмаштирилди. ЗИЛ-485А версияси эса 1959 йилда Брянск заводига берилди.

270 от кучи билан соатига 270 км тезликда

Урушдан сўнг мамлакатни тиклаш ишлари қанчалик тиғиз бўлмасин, спорт автомобили ясашга вақт ажратилди. 1951 йилда В. Родионов ва рассом В. Ростков (ЗИС-Спортни чизган дизайнер) ЗИС-112ни тайёрлашди. Икки эшикли, узунлиги 3760 мм бўлган автомобилнинг пешонасида битта фараси туфайли “Циклоп” (бир кўзли махлуқ) номини олди. Дастлаб, машинага 140 от кучига эга серияли мотор ўрнатилди. Завод пойгачиси Б. Курбатов ЗИС-112га ўтириб 188 км/соат тезликда ҳайдади. Кейинроқ Курбатовнинг таклифи билан машина 3160 ммгача калталаштирилди ва 182 от кучига эга мотор қўйилди.

 “Циклоп” деб аталган ЗИС-112, 1951 йил

“Циклоп” деб аталган ЗИС-112, 1951 йил

Шу даврда заводнинг спорт лабораториясида пойга автомобиллари ҳам ясалди. 1956 йилда кузови қувурли каркасдан ясалиб, елим шимдирилган шишаматога ўралган иккита ЗИЛ-112/2 тайёрланди. Машинанинг 8 цилиндрли 170 от кучига эга мотори бор эди. Уларнинг бири оригинал дизайнли бўлса, иккинчиси америкача услубни эслатарди. Иккаласи ҳам ССРИнинг энг олди машинаси бўлган.

 “Москва” прототипи услубидаги ЗИЛ-112/3

“Москва” прототипи услубидаги ЗИЛ-112/3

Урушдан кейинги “Циклоп” 1961 йилгача ўрнини сақлаб қолди.

1961 йилда “Циклоп”дан ЗИЛ-112/6 ясалди (чапда). Ўнгда ЗИЛ-112/4

1961 йилда “Циклоп”дан ЗИЛ-112/6 ясалди (чапда). Ўнгда ЗИЛ-112/4

Заводнинг спортча автомобиллари орасида энг пешқадами иккита ЗИЛ-112С русуми бўлиб, улар ҳам 1961 йилда дунёга келганди. “Феррари”ни эслатувчи автомобилга 6 ва 7 литрли моторлар ҳамда “Чайка” ГАЗ-13 двигатели ўрнатилган. Энг кучли варианти 270 от кучига эга бўлиб, тезлигини соатига 270 кмга чиқарган, бу совет автосаноати учун юксак чўққи эди.

Москва заводининг энг мукаммал спорт автомобили - ЗИЛ-112С

Москва заводининг энг мукаммал спорт автомобили — ЗИЛ-112С

Узатмалар қутиси ЗИС-110ники каби уч поғонали, олд осмаси “Волга”ники. Бироқ ЗИЛчилар оригинал олд тормоз дискини тайёрлади, бунақаси совет даврида бўлмаганди. 1967 йилга келиб ЗИЛнинг спорт лабораторияси ёпилди. Инженерларни ҳукумат автомобиллари яратишдан чалғимасликлари катталар учун муҳим эди.

Юк машина ва лимузин чатиштирилганда

Дарвоқе, енгил автомобиллар цехи яна бир ғаройиб конструкцияга муаллифлик қилган. Енгил машина ғилдираклари қўйилган паканагина юк машинаси кўпчиликда ажабланиш уйғотиши табиий. Бу машина ЗИЛ-113Г деб номланган, енгил машина мотори ва шассисига эга, аммо кабинаси ва соябонли борти юк машинаники каби эди. Автомобиль 1959 йилда ЗИЛ-157 кабинаси билан дунё юзини кўрган, кейинроқ кабина ЗИЛ-131никига алмашган. Узоқ масофаларга турли майда-чуйда ашёларни ташишда фойдаланилган. Соатига 170 км тезликда юрарди, яъни ҳукумат машиналаридан тезлик борасида қолишмасди. Қизиғи шундаки, 1990-йилларда уни ялпи ишлаб чиқариш тўғрисида мутасаддилар жиддий бош қотириб кўрди.

Завод инженерларининг калтабақай юк машинаси ЗИЛ-113Г

Завод инженерларининг калтабақай юк машинаси ЗИЛ-113Г

Ўрни келганда 1961 йилдан 1994 йилгача ЗИЛ-118, ЗИЛ-119 ва ЗИЛ-3207 номи остида чиқарилган “Юность” (Ёшлик) люкс микроавтобусларини эслаб ўтмасак бўлмайди. Сўнгги модификациялари орасида эътиборга молиги томи баланд ЗИЛ-Э118КВ микроавтобусидир. Москвадаги шаҳар тез ёрдам станциясида иккита шундай машина ишлаган. Айтганча, баъзи фильмларда ҳам кўзга ташланиб турарди.

Санитар ЗИЛ-Э118КВнинг биринчи вариати, 1978 йил

Санитар ЗИЛ-Э118КВнинг биринчи вариати, 1978 йил

1990-йилларда кам тонна юк ташийдиган автомобиль яратишга киришилди ва люкс микроавтобус асосида ЗИЛ-3302 пикапи пайдо бўлди. Пикапга муқобил сифатида ЗИЛ-113Г кўриб чиқилди. Кабинаси учун ЗИЛнинг бошқа варианти танланди. Шу тариқа ЗИЛ-5301 “Бычок” (Буқача) дунёга келди.

ЗИЛ-3302нинг тажрибавий намунаси

ЗИЛ-3302нинг тажрибавий намунаси

1990-йилларда бу русумнинг кўп турдаги модификациялари кўрсатилган, аммо аксарияти тажрибавий намуна эди. 1996 йилда Ю. Туманов қўл остидаги цех ЗИЛ-5302ЮГни тайёрлаган. Ушбу прототип асосида оддийроқ ЗИЛ-5302АЛ ясалган. Эвакуатор сифатида ишлатилган машина 6100 кг юк кўтарар, аммо жуда кам нусхада ишлаб чиқарилган.

Ғилдирак формуласи 6х2 бўлган ЗИЛ-5302 “Бычок”

Ғилдирак формуласи 6х2 бўлган ЗИЛ-5302 “Бычок”

Сал олдинроқ яна бир ноодатий “Буқача” — ЗИЛ-3313ГО ясалган. Унинг кузовидаги алоҳида санитар бўлмаси учта ётган бемор ва 5-7 нафар шифокорни сиғдирарди. Машина ЗИЛ ва АООТ НПО “Экран” ҳамкорлигида ишлаб чиқарилган.

ЗИЛ-3313ГО тажрибавий реанимобили

ЗИЛ-3313ГО тажрибавий реанимобили

Аммо на тез ёрдам, на эвакуатор ЗИЛга ёрдам беролди. Автокорхона сўнгги йилларда чуқур инқирозга кирди.

Алоқадор мақола

ЗИЛнинг бир асрлик қиссаси

Carzone.uz сайтининг бепул эълонлар каналига қўшилинг.

Бакир Назаров

Carzone.Uz сайтининг фаол муаллифларидан. Автомобилни ҳашамат эмас, ҳаракатланиш воситаси деб билади. Йўлдаги шиори: "Юзда юрма, юзга кир"